Bộ Guốc chẵn – Wikipedia tiếng Việt

Bộ Guốc chẵn, bộ Móng chẵn hay bộ Móng guốc chẵn (Artiodactyla) (từ tiếng Hy Lạp cổ đại ἄρτιος, ártios, nghĩa là ‘chẵn’, và δάκτυλος, dáktylos, nghĩa là ‘móng, ngón’), hoặc động vật móng guốc chẵn (tiếng Anh: Even-Toed Ungulate) là một bộ gồm các động vật móng guốc đi đứng trên hai (số chẵn) trong năm ngón guốc của chúng: ngón thứ ba và tư. Ba ngón chân còn lại là vẫn còn, mất đi, còn dấu tích hoặc nằm phía sau chân. Ngược lại, động vật móng guốc lẻ đi trên một (số lẻ) trong năm ngón guốc của chúng: ngón thứ ba. Một điểm khác biệt giữa hai bộ này là các động vật móng guốc chẵn tiêu hóa thực vật chúng ăn trong một hoặc nhiều buồng dạ dày, chứ không phải trong ruột của chúng như các động vật móng guốc lẻ.

Các loài trong Bộ Cá voi (Cetacea) như cá voi, cá heo và cá heo chuột đã tiến hóa từ những động vật móng guốc chẵn, vì vậy phân loại khoa học hiện nay kết hợp cả hai bộ này thành một bộ tên là Cetartiodactyla.

Có khoảng chừng 270 loài móng guốc chẵn sống trên đất liền : lợn, lợn lòi Pecari, hà mã, linh dương, cheo cheo, nai, hươu cao cổ, lạc đà, lạc đà không bướu, lạc đà Alpaca, cừu, dê, và những gia súc khác. Nhiều loài trong số này có tầm quan trọng rất lớn so với nguồn thức ăn, kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống của con người .

Giống như nhiều nhóm động vật khác, động vật guốc chẵn lần đầu tiên xuất hiện vào đầu thế Eocen (khoảng 54 triệu năm trước). Về hình dáng, khi đó chúng giống như cheo cheo ngày nay: nhỏ bé, chân ngắn, ăn lá và các phần mềm của cây. Vào cuối thế Eocen (46 triệu năm trước), ba phân bộ ngày nay còn tồn tại đã phát triển theo các nhánh riêng, đó là Suina (nhóm chứa các loài lợn); Tylopoda (nhóm chứa các loài lạc đà) và Ruminantia (bao gồm các loài động vật nhai lại như trâu, bò, dê, cừu, hươu, nai, linh dương). Tuy nhiên, các động vật guốc chẵn khi đó không phải là nhóm động vật ăn cỏ thống lĩnh: các động vật guốc lẻ (tổ tiên của ngựa, tê giác ngày nay) đã thành công và đông đảo hơn. Các động vật guốc chẵn sống sót trong các hốc sinh thái sót lại, thông thường chiếm các môi trường sống ở rìa, và người ta giả định rằng trong thời gian đó chúng đã phát triển hệ thống tiêu hóa phức tạp của mình, cho phép chúng sống sót với các loại thức ăn phẩm cấp kém.

Bạn đang đọc: Bộ Guốc chẵn – Wikipedia tiếng Việt

Sự Open của những loài cỏ thật sự ( Poaceae ) trong thế Eocen và sự phổ cập của chúng trong thời hạn tiếp theo ( thế Miocen, khoảng chừng 20 triệu năm trước ) đã tạo ra sự biến hóa lớn : những loài cỏ khó têu hóa hơn và động vật hoang dã guốc chẵn với hệ tiêu hóa tăng trưởng cao hơn đã có năng lực thích nghi tốt hơn với loại thức ăn thô, nghèo dinh dưỡng này, cho nên vì thế chúng nhanh gọn thay thế sửa chữa động vật hoang dã guốc lẻ trong vai trò của những động vật hoang dã ăn cỏ thống lĩnh trên đất liền .Động vật guốc chẵn được chia thành hai nhóm, mặc dầu có những điểm giống nhau nội tại, nhưng trên thực tiễn lại trọn vẹn khác nhau. Phân bộ Suina ( lợn, lợn cỏ pêcari và hà mã ? ) vẫn duy trì 4 ngón, có những răng hàm đơn thuần hơn, chân ngắn và những răng nanh thường là to lớn và có hình dáng giống như ngà voi quý hiếm. Nói chung, chúng là những động vật hoang dã ăn tạp và có dạ dày đơn thuần ( hai loài hà mã và lợn hươu là những ngoại lệ ). Rất hoàn toàn có thể rằng phân bộ Suina không phải là cách gộp nhóm tự nhiên. Cụ thể, những nghiên cứu và điều tra gần đây cho rằng Hippopotamidae ( có lẽ rằng có nguồn gốc từ nhóm đã tuyệt chủng là Anthracotherium ) hoàn toàn có thể có quan hệ họ hàng với những động vật hoang dã nhai lại hơn là với những loài lợn .Ở phía kia, những loài lạc đà và động vật hoang dã nhai lại, có xu thế với chân dài hơn, chỉ có hai ngón, với những răng hàm phức tạp hơn, thích hợp với việc mài trên những loại cỏ cứng, cùng dạ dày nhiều khoang. Chúng không những có hệ tiêu hóa tăng trưởng cao hơn mà còn tiến hóa để có thói quen nhai lại thức ăn : ợ thức ăn đã tiêu hóa một phần để nhai lại và hấp thụ tối đa lượng dưỡng chất có từ thức ăn .

Cuối cùng, một nhóm các động vật guốc chẵn cổ, mà sinh học phân tử cho rằng có quan hệ họ hàng gần gũi nhất với họ Hippopotamidae, đã trở lại biển cả để tiến hóa thành các loài cá voi, cá heo. Kết luận của nó là bộ Artiodactyla, nếu loại bỏ nhóm Cetacea, là nhóm đa ngành. Vì lý do này, thuật ngữ Cetartiodactyla đã được tạo ra để chỉ nhóm mới chứa cả động vật guốc chẵn và các loài cá voi.

Phân loại dưới đây sử dụng hệ thống hóa do McKenna và Bell đề ra năm 1997[2], với sự sắp xếp lại lấy theo Spaulding et al. (2009)[3][4]. Các họ còn sinh tồn được Mammal Species of the World xuất bản năm 2005 công nhận[5]. Hiện tại, nhóm cá voi (Cetacea) và động vật guốc chẵn (Artiodactyla) được đặt trong nhóm lớn không phân hạng Cetartiodactyla như là các nhóm nhỏ có quan hệ chị-em, mặc dù phân tích DNA đã chỉ ra rằng Cetacea đã tiến hóa từ trong Artiodactyla. Học thuyết gần đây nhất về nguồn gốc của hà mã (Hippopotamidae) gợi ý rằng hà mã và cá voi chia sẻ cùng một tổ tiên chung sống bán thủy sinh, đã tách khỏi các động vật guốc chẵn khác khoảng 60 triệu năm trước[6][7]. Nhóm tổ tiên giả định này rất có thể đã tách thành hai nhánh khoảng 54 triệu năm trước[8]. Một nhánh đã tiến hóa thành cá voi, rất có thể là khởi đầu với tiền-cá voi Pakicetus từ 52 triệu năm trước với các tổ tiên sớm khác của cá voi được gọi chung là nhóm Archaeoceti, cuối cùng đã trải qua sự thích nghi thủy sinh để biến thành các loài cá voi hoàn toàn sống dưới nước[9].

Phát sinh chủng loài[sửa|sửa mã nguồn]

Phân loại được công nhận rộng khắp vào cuối thế kỷ 20 là như hình dưới đây : [ 12 ] [ 13 ]

Các loài cá voi (Cetacea) hiện đại là các động vật biển thích nghi cao, về mặt hình thái có rất ít điểm chung với động vật có vú sống trên cạn; chúng trông giống như các loài động vật có vú sinh sống trong biển khác, như hải cẩu (Pinnipedia) và bò biển (Sirenia), do tiến hóa hội tụ. Tuy nhiên, chúng đã tiến hóa từ các động vật có vú sống trên cạn. Tổ tiên có thể nhất của cá voi trong một thời gian dài được coi là mesonychid — các động vật ăn thịt to lớn sinh sống vào đại Tân sinh (thế Paleocen và thế Eocen), với các móng guốc thay cho vuốt trên chân của chúng. Các răng hàm của chúng đã thích nghi với khẩu phần ăn là thịt, tương tự như răng của cá voi có răng hiện đại và không giống như các động vật có vú khác, các răng này có kết cấu đồng nhất.

Xem thêm: details

Mối quan hệ nghi vấn này được bộc lộ trong hình sau : [ 14 ] [ 15 ]
Các phát hiện phân tử và những chỉ dấu hình thái gợi ý rằng Artiodactyla là cận ngành so với Cetacea và cùng nhau chúng hợp thành đơn vị chức năng phân loại đơn ngành là Cetartiodactyla. Người ta phân loại Cetartiodactyla thành 5 đơn vị chức năng phân loại nhỏ hơn là lạc đà ( Tylopoda ), lợn và lợn cỏ pêcari ( Suina ), động vật hoang dã nhai lại ( Ruminantia ), hà mã ( Ancodonta ) và cá voi ( Cetacea ) .Ý tưởng cho rằng động vật hoang dã nhai lại có quan hệ họ hàng gần với cá voi và hà mã hơn là với những động vật hoang dã guốc chẵn khác mới chỉ được nghiên cứu và điều tra trong sinh học phân tử, nhưng chưa được điều tra và nghiên cứu về mặt hình thái, và do đó hoàn toàn có thể là xích míc .Các dòng dõi hoàn toàn có thể có trong khoanh vùng phạm vi Cetartiodactyla được bộc lộ trong biểu đồ sau : [ 16 ]